Η Σχολική/Εκπαιδευτική Ψυχολόγος Ραφαέλα Παπαελευθερίου παρέχει συμβουλές και εισηγήσεις προς γονείς που θέλουν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να διαχειριστούν την πανδημία.
Αποτελεί η πανδημία μια περίοδο κρίσης;
Με την έξαρση του COVID-19 στην Κύπρο όλοι ήρθαν αντιμέτωποι με μια πρωτόγνωρη κατάσταση και κλήθηκαν να διαχειριστούν πολλές αλλαγές. Η πανδημία εμφανίστηκε και εξαπλώθηκε στην Κύπρο από τις 9 Μαρτίου 2020 . Έπειτα, σχεδόν από δυο έτη οι πολίτες καλούνται να προσαρμοστούν στις νέες και μεταβαλόμενες συνθήκες. Η εξάπλωση του κορωνοϊού δεν άφορα μόνο την κρίση στην δημόσια υγεία καθώς αποτελεί ένα παγκόσμιο γεγονός, που επηρεάζει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Τόσο οι ενήλικες όσο και τα παιδιά φαίνεται ότι επηρεάζονται από την καινούργια πραγματικότητα. Τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με την προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα με την στήριξη των γονιών τους.
Η εμφάνιση του Κορωνοϊού - Covid 19, η εξάπλωση του και η εξέλιξη της ασθένειας σε πανδημία από το Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) έφερε την παγκόσμια κοινότητα σε μια μεγάλη κρίση. Σύμφωνα με τον Caplan (1964), κρίση «ονομάζεται η κατάσταση ψυχολογικής αποσταθεροποίησης του ατόμου, όταν έρχεται αντιμέτωπο με μια απειλητική κατάσταση, την οποία αντιλαμβάνεται ως σημαντικό πρόβλημα που εκείνη τη στιγμή δεν μπορεί να αποφύγει ή να επιλύσει με τις συνήθεις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων που διαθέτει». Έτσι, κρίση είναι μια προσωρινή κατάσταση η οποία προκαλεί έντονο άγχος, αποδιοργάνωση και χαρακτηρίζεται από την αδυναμία του ατόμου να ελέγξει και να διαχειριστεί το συγκεκριμένο γεγονός.
Πως βιώνουν τα παιδιά την πανδημία;
Μέσα από έρευνες φαίνεται ότι τα παιδιά αποτελούν μία από τις πιο ευάλωτες ομάδες σε περιόδους κρίσης. Οι αντιδράσεις που εκδηλώνουν τα παιδιά μετά από μια εμπειρία κρίσης χαρακτηρίζονται ως αναμενόμενες αλλά και φυσιολογικές. Κατά την διάρκεια της έκθεσης των παιδιών σε μια κρίση βρίσκονται αντιμέτωπα με τέσσερις ψυχολογικές διεργασίες: (Χατζηχρίστου Χ. Γ, 2008)
Αποδοχή του γεγονότος
Αναγνώριση και Έκφραση κατάλληλων συναισθημάτων
Επανάκτηση αίσθησης ελέγχου
Επάνοδος σε ρόλους και δράσεις σε σχέση με την ηλικία τους
Ο τρόπος που το κάθε παιδί βιώνει μια κρίση μπορεί να διαφέρει. Κάποιες συμπεριφορές των παιδιών μπορεί να μην είναι οι αναμενόμενες ή και ακόμη να είναι εντελώς αντίθετες από αυτές που περιγράφονται ερευνητικά. Κάθε περίπτωση παιδιού είναι μοναδική και χρειάζεται να αντιμετωπίζεται εξατομικευμένα. Τα παιδιά γνωρίζουν πότε συμβαίνουν άσχημα πράγματα και θυμούνται τι έχουν περάσει. Μετά από ένα τρομακτικό συμβάν, συχνά παρατηρούνται αλλαγές στη συμπεριφορά τους. Κάποιες αναμενόμενες αντιδράσεις σε περιόδους κρίσης όσον αφορά τα παιδιά είναι οι εξής:
Άγχος
Φόβος
Ξάφνιασμα σε έντονους και ξαφνικούς θορύβους
Πόνοι στο στομάχι, πονοκέφαλοι κλπ
Αυξημένη διέγερση
Γνωστική σύγχυση
Παλινδρόμηση σε συμπεριφορές ( π.χ νυχτερινή ενούρηση, πιπίλισμα δαχτύλου, μπουσούλισμα)
Προβλήματα ύπνου-εφιάλτες
Δυσκολία στην διατροφή
Έντονη ανάγκη προσκόλλησης στους γονείς ή άλλα άτομα της οικογένειας
Κλάμα
Επαναλαμβανόμενο παιχνίδι με θέμα το τραυματικό γεγονός
Τα παιδιά έχουν στοιχεία προσαρμοστικότητας και ευελιξίας. Ωστόσο, είναι σημαντικό να ενισχυθούν από το περιβάλλον τους. Καθοριστικό ρόλο έχουν οι γονείς, οι οποίοι λειτουργούν και σαν πρότυπο για τα παιδιά τους. Αν οι γονείς είναι πανικοβλημένοι ή αγχωμένοι , τα παιδιά το νιώθουν, έχοντας σαν συνέπεια πολλές φορές να βιώνουν και αυτά παρόμοια συναισθήματα. Ακόμη, παρατηρείται πως αν οι γονείς δυσκολέυονται να ελέγξουν το άγχος τους τότε δεν είναι ανοικτοί για συζήτηση με τα παιδιά τους. Έτσι, φαίνεται πως αν οι γονείς είναι σε θέση να διαχειριστούν την κατάσταση τότε παρατηρείται το ίδιο και απο τα παιδιά τους.
Ερευνητικά παρατηρείται ότι σε μια κατάσταση εγκλεισμού και περιορισμού υπάρχουν επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών. Η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι πολύ σημαντική για τα παιδιά όλων των ηλικιών. Μελέτες δείχνουν ότι παιδιά που απουσίαζαν από το σχολείο για μεγάλο χρονικό διάστημα, λόγω της μείωσης της κοινωνικής συναναστροφής παρουσίασαν δυσάρεστα συναισθήματα όπως και εναλλαγές στη διάθεση, απομόνωση, μελαγχολία και ξεσπάσματα θυμού. Η επιστροφή σε μια σχολική ρουτίνα βοηθάει τους μαθητές να αισθανθούν ότι τα ενοχλητικά γεγονότα δεν έχουν τον έλεγχο και ότι επανέρχονται στην καθημερινότητα τους. (Brenda A., Stevens B.A & Ellerbrock, L.S, 1995). Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), βοηθώντας τα παιδιά να επανέλθουν στην καθημερινότητα τους και να μείνουν συνεπείς στο καθημερινό τους πρόγραμμα, μπορούν να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τα πιθανά δυσάρεστα συναισθήματα που βιώνουν.
Ο ρόλος του γονιού κατά την διάρκεια της πανδημίας;
Ο ρόλος του γονιού είναι πολύ σημαντικός στο να προσαρμοστούν τα παιδιά τους στις νέες συνθήκες. Οι γονείς, είναι ωφέλιμο, να αναφέρουν στα παιδιά τους απλές και σύντομες πληροφορίες για τον ιό δίνοντας παράλληλα και τις σωστές διαβεβαιώσεις πως τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις. Ακόμη, μπορούν να δοκιμάσουν να καθησυχάσουν τα παιδιά ότι οι υπάλληλοι του σχολείου διασφαλίζουν την ασφάλεια τους και ότι θα βρίσκονται κοντά τους για να τα βοηθήσουν. Επιπλέον, πολύ σημαντικό είναι οι γονείς να εκπαιδεύσουν τα παιδιά στη διατήρηση κοινωνικών αποστάσεων και να τους επεξηγήσουν τους κανόνες υγιεινής προτρέποντας να τους εφαρμόζουν στην καθημερινότητα τους. Τα παιδιά είναι πιο ευτυχισμένα και μπορούν πιο εύκολα να προσαρμοστούν σε μία νέα κατάσταση όταν γνωρίζουν τι θα αντιμετωπίσου. Επομένως, οι γονείς μπορούν μέσα από απλές πληροφορίες και με δημιουργικό τρόπο (παραμύθι, ιστορία, παιχνίδι ρόλων) να μιλήσουν στα παιδιά τους για το πώς θα είναι η καθημερινότητά τους, τι θα χρειαστεί να τηρήσουν τα ίδια όπως και το τι θα τηρήσουν οι ενήλικες γύρω τους.
Την ίδια στιγμή είναι σημαντικό οι γονείς να στηρίξουν συναισθηματικά τα παιδιά τους. Οι παρακάτω τρόποι είναι ιδιαίτερα βοηθητικοί και μπορούν να μπουν σε εφαρμογή από τους γονείς μαζί με τα παιδιά τους. (Thompson, R.A ,2004)
Συζήτηση για τα γεγονότα μαζί με τα παιδιά, ανάλογα με το αναπτυξιακό τους επίπεδο. Χρειάζεται να μεταφερθεί στο παιδί ότι οι γονείς είναι διαθέσιμοι να συζητήσουν μαζί του για το τι το απασχολεί, με τον ρυθμό που επιθυμεί το ίδιο το παιδί.
Παρατήρηση της συμπεριφοράς του παιδιού και προτροπή να εκφράσει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του. Θα ήταν αρκετά χρήσιμο αν οι γονείς είναι διαθέσιμοι σε οποιαδήποτε ερώτηση και να προτρέπουν τα παιδιά να συζητήσουν τα συναισθήματά τους, μέσα από ενεργητική ακρόαση, χωρίς να μπαίνουν απευθείας στην διαδικασία να εντοπίζουν λύσεις ή να καθυσυχάζουν τα παιδιά προτού τα ακούσουν πραγματικά.
Η διατήρηση σταθερής ρουτίνας είναι εξαιρετικά σημαντική (ώρα ύπνου, φαγητού, ελεύθερου παιχνιδιού και χρόνου σε παιχνίδι και δραστηριότητες με τους γονείς).
Διατήρηση κοινωνικών επαφών- εμπλοκή των παιδιών σε διάφορα μέσα για ευκαιρία κοινωνικοποίησης
Επικοινωνία με το σχολείο του παιδιού. Είναι χρήσιμο οι γονείς να επικοινωνήσουν με το σχολείο και να εκφράσουν τυχόν ανησυχίες και δυσκολίες που αντιμετωπίζουν με το παιδί τους.
Η κρίση μπορεί να συμβεί ανα πάσα στιγμή και σε διαφορετικές περιόδους καθ΄ όλη τη διάρκεια ζωής οποιουδήποτε ατόμου. Επηρεάζει όλα τα άτομα διαφόρων ηλικιών προκαλόντας αναμενόμενες και φυσιολογικές αντιδράσεις. Σε περιόδους κρίσης είναι πολύ σημαντικό το κάθε άτομο να φροντίζει τον εαυτό του και έπειτα να στηρίξει τις ευπαθείς ομάδες όπως είναι τα παιδιά. Κρατάμε ότι τα παιδιά χειρίζονται καταστάσεις με παρόμοιο τρόπο που τις χειρίζονται οι ενήλικες. Είναι σημαντικό, λοιπόν, οι γονείς να παραμείνουν ήρεμοι, να μιλήσουν με τα παιδιά τους, χωρίς πίεση ή κριτική διάθεση, και να τα διαβεβαιώσουν ότι είναι εκεί για να τα ακούσουν και να τα στηρίξουν για ό,τι χρειαστούν. Η κρίση είναι μία ευκαιρία να μάθουν στα παιδιά μηχανισμούς επιβίωσης, όπως το να είναι πιο ανθεκτικά και να μπορούν να ξεπεράσουν τυχόν δυσκολίες, οι οποίες είναι αναπόφευκτο κομμάτι της ανθρώπινης ζωής. Είναι απαραίτητο οι γονείς να είναι σε θέση να στηρίξουν τους δικούς τους εαυτούς, έτσι ώστε να μπορούν να στηρίξουν τα παιδιά τους. Άλλωστε στο αεροπλάνο πάντα ακούμε την οδηγία , σε περίπτωση κρίσης, βάλτε την μάσκα οξυγόνου σε εσάς πρωτού βοηθήσετε άλλους!
Ραφαέλα Παπαελευθερίου
Εγγεγραμμένη Σχολική/ Εκπαιδευτική Ψυχολόγος
The Safe Place Project