Απόσπασμα από την συνέντευξη της Μαρίνα Χαντίτ- Σχολική /Εκπαιδευτική Ψυχολόγος
στον ηλεκτρονικό τύπο, Αδέσμευτο της Πάφου.
Η Πανδημία και το άνοιξε κλείσε των σχολείων έχει επηρεάσει τα παιδιά ;
Αναμφισβήτητα όλη αυτή η κατάσταση που ζούμε μας έχει επηρεάσει όλους όπως και τα παιδιά. Τα παιδιά έχουν επηρεαστεί ψυχολογικά, συναισθηματικά και κοινωνικά. Η αστάθεια στο καθημερινό τους πρόγραμμα προκαλεί άγχος, ανασφάλεια και αβεβαιότητα για την ζωή τους. Ακόμη, πλέον για να παίξουν με άλλα παιδιά ή τους συμμαθητές τους χρειάζεται να το κάνουν υπό περιορισμούς ή και σχεδόν καθόλου. Το παιχνίδι, είναι ένα βασικό στοιχείο που συντείνει στην ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Επιπλέον, αξίζει να μην παραλειφθεί πως η χρήση της μάσκας και συνάμα ή απουσία της βλέμματικης επαφής επηρεάζουν τα παιδιά στην αναγνώριση της μη λεκτικής επικοινωνίας, στοιχείο που είναι εξίσου σημαντικό για την επαφή και επικοινωνία με άλλα παιδιά.
Πέρα από τα παραπάνω, μαθησιακά βλέπουμε πως αρκετά παιδιά έχουν χάσει την σταθερότητα και ροή του διαβάσματος τους. Επιπλέον, οι γνώσεις που λαμβάνουν από το σχολικό περιβάλλον δεν μπορούν να “συντηρηθούν” εφόσον υπάρχει συνεχώς ή αστάθεια στην μεταφορά και αποθήκευση των γνώσεων.
Ωστόσο, παρόλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γονείς και τα παιδιά εν καιρώ πανδημίας, βλέπουμε πως μέσα από όλη αυτή την κατάσταση, έχει αναπτυχθεί η ψυχική ανθεκτικότητα. Με τον όρο ψυχική ανθεκτικότητα, εννοούμε πως παρόλες τις δύσκολες καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε έχουμε αναπτύξει μηχανισμούς δύναμης και άμυνας οι οποίοι μας δίνουν τα εφόδια για την θετική προσαρμογή μας στο κοινωνικό πλαίσιο.
Ποιες ηλικίες έχουν επηρεαστεί περισσότερο από την κατάσταση τα μικρά παιδιά ή οι έφηβοι;
Η κάθε ηλικία έχει επηρεαστεί με τον ίδιο βαθμό με βάση τα δικά της αναπτυξιακά στάδια. Τα παιδιά μικρότερης ηλικίας, βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης όπως και εξερεύνησης του περιβάλλοντος τους. Από την άλλη πλευρά βλέπουμε πως οι έφηβοι βρίσκονται στο στάδιο αναζήτησης και δημιουργίας της κοινωνικής τους ταυτότητας. Επομένως, σίγουρα οι περιορισμοί που υπάρχουν λόγω της πανδημίας συντείνουν στην καθυστέρηση της ανάπτυξης των πιο πάνω. Επιπλέον, είναι σημαντικό να μην παραλειφθεί πως, η απομόνωση του παιδιού ή εφήβου είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει την ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη.
Παράλληλα, παρατηρούμε αρκετά κοινά στοιχεία στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι δύο ηλικιακές ομάδες, ειδικότερα στον κοινωνικό τομέα και στην έλλειψη συναναστροφής με άλλα παιδιά/εφήβους. Πέρα από τον κοινωνικό τομέα, παρατηρούμε δυσκολίες που σχετίζονται με τον μαθησιακό τομέα και στις δύο ηλικιακές ομάδες. Οι δυσκολίες αυτές σχετίζονται κυρίως με την έλλειψη οργάνωσης και την θέσπιση ενός προγράμματος, την δυσκολία συγκέντρωσης και προσοχής όπως και την αφομοίωση της ύλης ενός μαθήματος.
Έρευνα των Origles κ.α (2020) έδειξε ότι το 86% των ερωτηθέντων γονιών (Ισπανία) ανέφεραν αλλαγές στην συμπεριφορά των παιδιών τους και στην έκφραση των συναισθημάτων κατά την διάρκεια της καραντίνας, συμπεριλαμβανομένων των δυσκολιών συγκέντρωσης, ευερεθιστότητας, ανησυχίας, πλήξης, δυσφορίας, έκφρασης ανησυχιών και μοναξιάς.
Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είχε συνέπειες στην ψυχική υγεία των μαθητών ;
Σίγουρα η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν παρέχει ¨ασφάλεια¨ στους μαθητές όπως η δια ζώσης εκπαίδευση. Φάνηκε, πως οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν τα παιδιά αλλά και οι γονείς μέσω της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης συντέλεσαν στην αύξηση του άγχους των γονέων αλλά και των παιδιών. Οι δυσκολίες που παρουσίασαν κυρίως τα παιδιά σχετίζονταν με την προσοχή και συγκέντρωση κατά την διάρκεια παράδοσης του μαθήματος και την εύκολη απόσπαση προσοχής από ερεθίσματα στο χώρο του σπιτιού. Έρευνα των Jiao κ.α (2020) έδειξε προσκόλληση, διάσπαση προσοχής και ευερεθιστότητα σε παιδιά όλων των ηλικιακών ομάδων κατά την περίοδο της έξαρσης της πανδημίας στην Κίνα.
Παρ΄ολά αυτά, σημαντικό ρόλο στην διατήρηση της καλής ψυχικής υγείας των μαθητών, σύντεινε ο ρόλος του εκπαιδευτικού και ο τρόπος προσέγγισης του ως προς το πιο πάνω θέμα.
Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος των γονιών αλλά και των εκπαιδευτικών σε αυτές τις περιπτώσεις; Πως μπορούν να βοηθήσουν;
Οι γονείς όπως και οι εκπαιδευτικοί είναι σημαντικό να στηρίζουν τα παιδιά και να αναγνωρίζουν τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζουν, είτε αυτές είναι συμπεριφορικές είτε μαθησιακές. Ακόμη, χρειάζεται να έχουν ενσυναίσθηση και να καταλαβαίνουν το πως νιώθουν τα παιδιά σε αυτή τη δύσκολη περίοδο που διανύουμε. Παράλληλα, είναι σημαντικό να προσπαθήσουν να μην έχουν αρκετές απαιτήσεις από τα παιδιά. Επιπλέον, χρίζει σημαντικότητας η συνεργασία γονέων-εκπαιδευτικών και γενικότερα του σχολικού πλαισίου με απώτερο σκοπό την προαγωγή της ψυχικής υγείας και ευημερίας των παιδιών.
Ποιες συμβουλές δίνετε στους γονείς για να αντιμετωπίσουν αυτές τις καταστάσεις;
Είναι ουσιαστικό οι γονείς να διατηρήσουν ένα πρόγραμμα όπως και την καθημερινή ρουτίνα των ιδίων αλλά και των παιδιών τους.
Παράλληλα, ειδικότερα σε περιόδους αυτοπεριορισμού, οι γονείς θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τον χρόνο στο σπίτι με τα παιδιά τους( π.χ παίζοντας επιτραπέζια παιχνίδια, μαγειρεύοντας αγαπημένα φαγητά).
Επιπρόσθετα, μπορούν να αξιοποιήσουν τον ελεύθερο τους χρόνο οργανώνοντας με τα παιδιά τους δραστηριότητες ή εκδρομές εκτός σπιτιού.
Επιπλέον, είναι βασικό οι γονείς να μπορούν να έχουν τον έλεγχο και να θέσουν όρια για τον χρόνο που τα παιδιά τους αφιερώνουν στις οθόνες όπως και το να είναι προσεκτικοί σε ποιές ιστοσελίδες το παιδί τους έχει πρόσβαση.
Παράλληλα, είναι σημαντικό οι γονείς να ενθαρρύνουν τα παιδιά να μιλάνε για τα συναισθήματα τους και πως ακόμη και αν υπάρχουν δυσκολίες είναι εντάξει, οι γονείς είναι εκεί για να τις ξεπεράσουν μαζί τους.
Ακόμη, οι γονείς θα μπορούσαν να είναι ανοικτοί σε συζήτηση με τα παιδιά, για τυχόν απορίες που έχουν σε σχέση με την πανδημία όπως και για δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζουν οι ίδιοι όπως και τα παιδιά τους.
Τέλος, είναι σημαντικό να μην παραλειφθεί πως και οι ίδιοι οι γονείς θα πρέπει να φροντίζουν την δική τους ψυχική υγεία, προσπαθώντας να μην αλλάξουν συνήθειες και ενδιαφέροντα που είχαν πριν την πανδημία. Ένας ψυχικά υγιές γονέας, μπορεί να στηρίξει και να αντιμετωπίσει πιο εύκολα δυσκολίες που σχετίζονται με τον ίδιο αλλά και με το παιδί του.
Πως θα μπορούσε ένας Σχολικός/Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος να βοηθήσει μια οικογένεια που αντιμετωπίζει συναισθηματικές δυσκολίες ή απορρύθιση μέσα στην πανδημία;
Ο αρχικός στόχος ενός Σχολικού/ Εκπαιδευτικού Ψυχολόγου αφορά την συστημική και πολυεπίπεδη ενδυνάμωση της οικογένειας, του σχολικού πλαισίου αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας.
Ένας Σχολικός/ Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος θα μπορούσε να βοηθήσει με τους πιο κάτω τρόπους:
Αρχικά, στην αναγνώριση αυτών των δυσκολιών και στην παροχή ψυχοσυναισθηματικής υποστήριξης.
Στην δημιουργία ενός κλίματος κατανόησης και ενσυναίσθησης.
Στην προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας, η οποία αναφέρεται σε μια κατηγορία καταστάσεων που επιτρέπουν στο παιδί να ανταπεξέλθει, να αναπτυχθεί φυσιολογικά αλλά και να ¨νικήσει¨ παρά την έκθεση του σε παράγοντες επικινδυνότητας.
Στην δημιουργία ενός πλάνου παρέμβασης, με απώτερο στόχο την αντιμετώπιση των συναισθηματικών ή αλλων δυσκολιών που σχετίζονται με την πανδημία.
Εστίαση στα αποθέματα/ δυνατότητες του γονέα αλλά και του παιδιού, με στόχο την οικοδόμηση ικανοτήτων για την αντιμετώπιση των δυσκολιών.
Στην επικοινωνία και συνεργασία με άλλα άτομα ή συστήματα που σχετίζονται με την οικογένεια.
Ευρύτερος στόχος ενός Σχολικού/Εκπαιδευτικού Ψυχολόγου είναι η διατήρηση ενός θετικού υποστηρικτικού περιβάλλοντος που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες κάθε οικογένειας.
Μαρίνα Χαντίτ, Σχολική/Εκπαιδευτική Ψυχολόγος
The Safe Place Project